Towarzystwa Historycznego "ROK 1920"

Sławek S.

Szanowni Koledzy
Autorem poniższego tekstu, za którego zgodą go umieszczam na naszym forum jest Kolega o nicku von Engel.
Po zapoznaniu się z tekstem pomyślałem, że co prawda wyprzedza on swoimi ramami czasowymi interesującą nas epokę, ale wielu z tych żołnierzy zasiliło szeregi nowo tworzonego Wojska Polskiego. Być może pewne elementy z tego umundurowania trafiły zarówno do wraz z nimi do armii polskiej, jak również trafiły na wyposażenie Armii Czerwonej.
Wraz z Autorem (który chwilowo postanowił pozostać w cieniu i obserwować Wasze komentarze) zapraszam do dyskusji nad przedstawionym niżej artykułem.

Sławek S.

Artem Papakin. Mundury polskich formacji wojskowych na Ukrainie 1917–1918

(cały artykuł wraz z rysunkami ukazał się w ukraińskim czasopiśmie Однострій 2009 nr 9)
[link widoczny dla zalogowanych]

Kwestia umundurowania powstała wraz z formowaniem oddziałów 2-go Korpusu Polskiego na froncie Rumuńskim w Bessarabii i 3-go Korpusu Polskiego na froncie Południowo-Zachodnim na Podolu i Wołyniu. 15 grudnia 1917 r. Inspektor polskich sił zbrojnych na Ukrainie generał-porucznik Eugeniusz de Henning-Michaelis rozkazał zamienić rosyjską kokardę na orła białego oraz nosić odznakę (rozetkę czy bant) na piersi. Rozkazem № 9 z 23 XII 1917 r. gen. Michaelis wprowadził umundurowanie 1-go Korpusu Polskiego. Już na wiosnę 1918 r. wszyscy żołnierze polscy na Ukrainie byli przebrani w nowe stroje – maciejówki, kurtki z naramiennikami typu angielskiego i odznaki narodowe.

Zdjęcie 1

1. Podpułkownik artylerii 2-go Korpusu Polskiego, marzec 1918 (z lewej)

Ten oficer rozpoczynał służbę w polskich formacjach wojskowych podporządkowanych Austro-Węgrom, lecz 15 lutego wraz z częścią Polskiego Korpusu Posiłkowego przeszedł front pod Rarańczą na Bukowinie i dołączył się do 2-go Korpusu Polskiego. Ów korpus posiadał zapasy umundurowania, w które zostali przebrani wszyscy byli legioniści. Oficer jest ubrany w rosyjską papachę, rosyjski płaszcz, wysokie buty z ostrogami, oraz rosyjskie oporządzenie skórzane. Jednocześnie oficer zachował broń osobistą – szablę M.1861 ze złotym temblakiem i rewolwer Rast-Gasser M.1898, oraz lornetkę M.1908. Jako oznaki wyróżniające służą polski orzełek artyleryjski (miał zamiast tarczy dwie skrzyżowane armaty), amarantowe wypustki na mankietach, czarne z amarantową wypustką i guzikiem wyłogi i dwa szewrony podpułkownika na lewym rękawie, wprowadzone w wojskach polskich na Ukrainie według rozkazu gen. E. Michaelisa, podobnie jak w 1-ym Korpusie Polskim. Rozkaz do 1-go Korpusu Polskiego № 88 wprowadził 'szewrony z galonu złotego lub śrebrnego dla oficerów i z amarantowej taśmy dla żolnierzy; galon i taśma winny być szerokości 3/4 – 1 cm; szewrony powinny być prostokątne, kątem do dołu, z końcami długości 5 cm'.

2. Wachmistrz pułku ułanów polskich w mundurze galowym. Styczeń – maj 1918 (w środku)

Takie mundury noszono zarówno w 5-ym i w 6-ym pułkach ułanów 2-go Korpusu Polskiego, jak i w 7-ym pułku ułanów polskich 3-go Korpusu. Ułan nosi czapkę kroju angielskiego z amarantowym otokiem, granatową wypustką oraz srebrnym galonem na daszku. Mundur ułana – frencz (popularny krój munduru armii rosyjskiej z ostatnich lat Wielkiej Wojny) – ma amarantowo-granatową chorągiewkę (proporczyk) na kołnierzu i wypustkę amarantową na mankietach kawaleryjskich. Na lewym ramieniu widać chwosty ułańskiego etyszkietu. Na lewym rękawie naszyte dwa amarantowe szewrony wachmistrza. Pas główny skórzany i wzorem angielskich pasów oficerskich dołożony pasek naramienny (koalicyjką) przez prawe ramię. Spodnie granatowe z podwójnym lampasem amarantowym i białą wypustką w środku. Broń ułana to szaszka rosyjska wz. 1881 w czarnej skórzanej pochwie.
Tradycyjne oddanie honoru dwoma palcami wprowadziła jeszcze w kwietniu 1917 r. uchwała zjazdu wojskowych Dywizji strzelców polskich.

3. Starszy podoficer kulomiotacz 1-go Oddziału samochodów opancerzonych 3-go Korpusu Polskiego. Maj 1918 r. (z prawej)

Sformowany w Bessarabii oddział, który wobec braku benzyny nie mógł dołączyć się do marszu 2-go Korpusu na Kaniów i wszedł do składu 3-go Korpusu na Podolu, w maju 1918 r. ubrał się w odrębne uniformy. Czapka 'koloru bezpieczeństwa' (tzn. koloru khaki) miała czarny otok i daszek 'koloru bezpieczeństwa ze srebrnym galonem po brzegu'. Granatowa kurtka miała wykładany stojący kołnierz z czarnego aksamitu z amarantową wypustką. Spodnie czarne z czarnego aksamitu, z dwoma lampasami i amarantową wypustką pośrodku. Cechą charakterystyczną oddziału były też wizerunek pancernego samochodu na kołnierzu oraz znak jednostek pancernych – 'dwa koła ze skrzydełkami i kulomiotem na wierzchu'. Główną bronią używaną przez oddział były oczywiście ustawione na wieżach samochodów karabiny maszynowe, jednak żołnierze mieli też broń osobistą – rewolwer Nagant wz. 1895.

Po rozbrojeniu polskich korpusów na Ukrainie w maju i czerwcu 1918 r. elementy stosowanych przez ich żołnierzy uniformów przechodzą do wojskowych innych 'wschodnich' formacji polskich – na Murmaniu, Kubaniu, Syberii, w Odessie i in. Jednak odrodzone w listopadzie 1918 r. Wojsko Polskie ubrało się w uniformy oddziałów sformowanych w kraju – Polskiej Siły Zbrojnej.

[link widoczny dla zalogowanych]
Zdjęcie 2

Oznaki stopni polskich formacji wojskowych na Wschodzie (1917–1920) umieszczane na lewym rękawie:
1 – szeregowy
2 – kapral
3 – młodszy podoficer / zastępowy
4 – starszy podoficer / plutonowy
5 – sierżant / wachmistrz
6 – chorąży
7 – podporucznik / kornet
8 – porucznik
9 – podkapitan / podrotmistrz
10 – kapitan / rotmistrz (Uwaga jest pomyłka w kolorach oznaczeń - Powinno być 3 srebrne i jeden złoty czyli odwrotnie)
11 – podpułkownik
12 – pułkownik
13 – generał-podporucznik
14 – generał-porucznik
15 – generał broni

ArturSz

Piękne.
Po raz pierwszy ogladam i czytam opracowania o dotyczace ubioru II i III Korpusu.

U nas niedawno ukazał sie reprint Albumu prezentujacego ubiór i barwy I Korpusu.

Zaskakujacy jest granatowy frencz pancerniaka i aksamitne spodnie. Czy granatowy frencz to element rosyjskiego munduru lotniczego?
Ów kolor khaki o którym mowa - należy tu chyba rozumieć jako rosyjski ZIELONO-SZARY kolor ochronny.

jazlowiak

[link widoczny dla zalogowanych] wystarczyło zajrzeć tu:-), sam robiłem poprawki językowe do skopiowanego przez Rumcajsa tekstu.

ArturSz

Interesujaca jest geneza widocznych oznaczeń stopni.
Otóż na fali rewolucji 1917 dochodziło do róznych incydentów wobec zołnierzy naszacych pagony ( słowo uzyte swiadomie). Polskiemu duchowi obcy był system bezstopniowy, dlatego aby unikac incydentów "pagonowych" wproadzono widoczne barwne krokiewki noszone na rekawach.

Zane mi fotografie 12 pp I Korpusu z okresu przedrewolucyjnego ukazuja jeszcze wojsko w mundurach z pagonami.

ArturSz

O ile Autor przyaptruje sie watkowi chcialbym zapytac o jeszcze jedną sprawę dotyczaca barwy ochronnej munduru rosyjskiego.

Obok typowego dla rosyjskich mundurow I wojny światowej koloru zielono- szarego ( opisy, zachowane egzemplarze oryginalne) widuje sie takze iz mundury przybieraja barwę musztardowo- zołtą - z czego to wynika? Czy istotnie istaniał odmienny od standardowego zielono- szarego kolor ochronny czy mamy do czynienia z interpretacja plastyków malujacych rysunki? Sprawa jest powtrzalna głownie na rysunkach kolorowych publikowanych w przeroznych wydawnictwach stąd moja watpliwosc i pytanie zarazem.

mietek

Mundur rosyjski i jego kolory.

Widzialem zestaw po oficerze carskim - od czapki po bielizne, kilka kompletow mundurow, plaszcze itp, 2-3 skrzynie lacznie.

Kolorysytka byla bardzo rozna, khaki, piaskowe, musztardowe, a i szarozielone, prawie szare, elementy sie trafialy.
Naprawde duza roznorodnosc. Jedna kurtka miala guzki skorzane, plecione.

jazlowiak

Im dalej w I Wojne tym kolorystyka barwniejsza, chyba najbardziej regulaminowy kolor obowiązywał w latach 1914-15.

mietek

Przy okazji, oficer z ryciny ma rewoler austrowegierski, Rast Gasser, [link widoczny dla zalogowanych] ostatni z "rodzinki" Gasserow.

Jednak moje pytanie dotyczy rewolwerow carskich, Nagant to wiadomo byl. A jak z Smith&Wesson .44, dostarczono ich do Rosji ponad 130 tysiecy. Jak dlugo byly w uzyciu?